शहरांची नावे बदलणे आणि इतिहास
लेखक – प्रा. जवाहर मुथा, अहमदनगर
नुकतेच औरंगाबाद चे नामकरण होऊन छत्रपती संभाजीराजे नगर झाले, उस्मानाबादचे नाव धाराशिव झाले.या पार्श्वभूमीवर इतिहासात पाहिले तर आपणास काय दिसून येते? असे पहा, कुराणात सांगितलेली ठिकाणे आजही अरबस्तानात त्याच नावाने आहेत आणि बायबलमध्ये नमूद केलेली ठिकाणेही त्याच नावाने सापडतात. परंतु आक्रमणकर्त्यांनी नाव बदलल्यामुळे वेद,पुराण, गीता, रामायणात ज्या स्थानांचे वर्णन केले आहे ती स्थळे भारतामध्ये आढळत नाहीत. काही लोक पुराण, गीता, रामायण आणि महाभारत यांना काल्पनिक आणि आपण इतिहास म्हणतो याचे हे एक अत्यंत महत्त्वाचे कारण आहे.
कीर्तेश्वरी ही आपल्या ५१ शक्तीपीठांपैकी एक आहे. मातेचा मुकुट इथे पडला होता. पण कीर्तेश्वरी शक्तीपीठ तोडल्यानंतर मुर्शिद खान नावाच्या आक्रमणकर्त्याने त्या पवित्र पौराणिक मंदिराचे नाव बदलून मुर्शिदाबाद केले. तसेच मिर्झा यांनी विंध्याचल शक्तीपीठ मिर्झापूर केले.
भगवान परशुराम हे भगवान विष्णूचे सहावे अवतार असून त्यांच्या वडिलांचे नाव महर्षी जमदग्नी आणि आईचे नाव रेणुका आहे. माता रेणुका यांच्या जन्मस्थानी महर्षी जमदग्नी यांचा आश्रम होता आणि त्या जागेला जमदग्निपुरम असे म्हणतात. पण जौना खानने जमदग्निपुरम जौनपूर केले. राजा जनकाने वसविलेल्या नगरीचे नाव विदेह होते म्हणून आपण माता सीतेला वैदेही म्हणतो. मुजफ्फर खानने विदेहाचे मुजफ्फरपूर केला.
युद्ध टाळण्यासाठी भगवान श्रीकृष्णाने कौरवांकडून इंद्रप्रस्थ, सोनप्रस्थ, पानप्रस्थ, व्याघ्रप्रस्थ, तिलप्रस्थ अशी ५ गावे मागितली होती. इंद्रप्रस्थला दिल्ली, सोनप्रस्थला सोनिपत, पानप्रस्थला पानिपत, व्याघ्रप्रस्थला बागपत आणि तिलप्रस्थला फरीद खान फरिदाबाद म्हणतात. राणी द्रौपदीचे वडील पांचालचे राजा होते, म्हणून द्रौपदीला पांचाली म्हणतात. पण फारुखखानने पांचाल फारुखाबाद केले. ज्या वेळी पांडवांनी राजा विराटच्या ठिकाणी आश्रय घेतला होता आणि नंतर विराट नरेश यांनी आपल्या मुलीचे लग्न अभिमन्यूशी केले. पण होशियार खानने विराटला होशियारपूर केले. तसेच गाझीखानाने गजप्रस्थ हे गाझियाबाद केले.
ऐतिहासिक शहरांबद्दल बोलायचे झाले तर बेगू खानने अजातशत्रू नगर बेगुसराय बनवले, शरीफउद्दीनने नालंदा बिहार ,बिहार शरीफ बनवले, दरभंगखानने द्वारबंगा दरभंगा, हाजी शमसुद्दीनने हरिपूर हाजीपूर, जमाल खान सिंघानी.जमालपूर बनवले, अहमद शाहने कर्णावतीला अहमदाबाद, बुरहानने भृगुपूर बनवले. बुरहानपूर, होशंगशाहने नर्मदापुरम होशंगाबाद आणि अहमद शाहने अंबिकापूर अहमदनगर केले.
मानसिकदृष्ट्या अस्थिर तुघलकाने देवगिरी तुघलकाबाद, उस्मान अलीने धाराशिव उस्मानाबाद, फरीद खानने मोकल हर फरीदकोट, मुराद खानने रामगंगा नगर मुरादाबाद, मुजफ्फर खानने लक्ष्मीनगर मुझफ्फरनगर, शाहजहानने गोमती नगर शाहजहांपूर आणि बख्तियार खान यांनी बख्तियारपूर बनविले.
त्याचप्रमाणे करीमुद्दीनने करीमनगर, मेहबूब खानने मेहबूब नगर, अली मीर जाफरने अलीपूर, निजामने भाग्यनगर हैदराबाद, इंदूर निजामाबाद, भिथोरा फतेहपूर, हरिगड अलीगढ, अंबिका नगर अमरोहा, आर्यगड आझमगढ, जसनौल ते बरबन आणि बरबन बनले. गांधीपूर ते गाझीपूर.
वरील व्यतिरिक्त, इतर अनेक ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, धार्मिक स्थळे आहेत ज्यांची नावे परकीय आक्रमकांनी जाणूनबुजून बदलली होती ; जेणेकरून काही वर्षांनी पुराणे, गीता, रामायण आणि महाभारत हे काल्पनिक पुस्तक म्हणून वर्णन करता येईल. इंग्रजी काळात ही शहर, रस्ते, इमारती याची नावे बदलली वा त्यांच्या धर्तीवर ठेवली गेली. आपण करारा प्रमाणे इंडिया चे नाव भारत असे करू शकत नाही. आपण इंडियाला भारतवर्ष म्हणतो..जगाने ते स्विकारलेले नाही..हा केवळ भारताच्या सार्वभौमत्वाचाच नाही तर भारतीयांच्या आदर आणि अस्मितेचा तसेच धार्मिक आणि सांस्कृतिक स्वातंत्र्याचा प्रश्न आहे. त्यामुळे ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक स्थळांची मूळ नावे शोधण्यासाठी तातडीने नामांकन आयोग स्थापन करावा की काय, असे वाटू लागले तर इतिहास परतेल का हा खरा प्रश्न आहे..सत्ता इतिहासकारी असते, परंतु मानवी जीवन वर्तमान असते, याचा विसर पडता कामा नये..
– प्रा. जवाहर मुथा.
