तिळगुळ घ्या गोड गोड बोला: मकर संक्रांतीचा सण भारतीय संस्कृतीत विविध सणांमध्ये मकर संक्रांतीला विशेष महत्त्व आहे. या सणाला ‘संक्रांत’ किंवा ‘मकर संक्रांती’ असेही म्हणतात. हा सण सूर्यदेवतेची उपासना, तिळगुळाचे वाटप, पतंग उडविण्याची परंपरा आणि नव्या उमेदीने जीवन जगण्याचा उत्सव यासाठी प्रसिद्ध आहे. दरवर्षी जानेवारी महिन्यात १४ किंवा १५ तारखेला हा सण साजरा केला जातो. संक्रांतीचा सण शेतकरी, विद्यार्थी, गृहिणी आणि लहान-मोठ्या सगळ्यांसाठी आनंद आणि उत्साह घेऊन येतो. मकर संक्रांतीचे महत्त्व मकर संक्रांती हा सौरकालावर आधारित सण आहे. याच दिवशी सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो आणि उत्तरायण सुरू होते. उत्तरायण म्हणजे प्रकाशाचा आणि सकारात्मकतेचा कालखंड. भारतीय पंचांगानुसार, हा दिवस ऋतू बदलाचा संकेत देतो. संक्रांतीपासून दिवस मोठे आणि रात्र छोटी होऊ लागते.
या सणाचा संबंध शेती, निसर्ग आणि मानवी जीवनाच्या अध्यात्मिक प्रगतीशी आहे. सण साजरा करण्याची परंपरा मकर संक्रांतीची साजरी करण्याची पद्धत प्रांतानुसार वेगवेगळी असते. महाराष्ट्रात लोक एकमेकांना तिळगुळ देऊन “तिळगुळ घ्या गोड गोड बोला” असे म्हणतात. याचा अर्थ मनमिळावू स्वभावाने आणि गोड शब्दांनी एकमेकांशी संवाद साधणे. १. तिळगुळाचे महत्त्व तिळगुळ हा या सणाचा प्रमुख पदार्थ आहे. तिळामध्ये ऊर्जा देणारे गुण असतात आणि गुळ शरीराला उष्णता देतो. तिळगुळाचे लाडू, चिक्की, वड्या असे विविध पदार्थ बनवले जातात. तिळगुळाच्या वाटपातून प्रेम, बंधुत्व आणि गोडवा वाढतो. २. पतंगोत्सव उत्तर भारतात मकर संक्रांतीला पतंगोत्सव साजरा केला जातो. आकाशात रंगीबेरंगी पतंग उडवताना लोक आनंद साजरा करतात. पतंग उडविण्याचा खेळ हा जणू नव्या आशा आणि स्वप्नांचे प्रतीक आहे. ३. हळदीकुंकू समारंभ महाराष्ट्रात महिलांसाठी हळदीकुंकू समारंभाचे विशेष महत्त्व आहे. या समारंभात तिळगुळाचे वाटप केले जाते आणि सुवासिनींना वाण देऊन आदर व्यक्त केला जातो. ४. धार्मिक परंपरा सकाळी स्नान करून गंगा, यमुना किंवा गोदावरीसारख्या पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करण्याची परंपरा आहे. संक्रांतीला पवित्र स्थळांवर जाऊन दानधर्म करणे शुभ मानले जाते. शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचा सण मकर संक्रांती हा मुख्यतः शेतकऱ्यांचा सण मानला जातो. रब्बी पिके शेतातून काढण्याची सुरुवात याच काळात होते. सणाच्या निमित्ताने शेतकरी निसर्ग आणि सूर्यदेवतेप्रती कृतज्ञता व्यक्त करतात. पंजाबमध्ये ‘लोहडी’ आणि तामिळनाडूमध्ये ‘पोंगल’ या नावाने साजरा होणारा सण शेतकऱ्यांच्या जीवनाचा महत्त्वाचा भाग आहे. विज्ञान आणि सण मकर संक्रांती हा सण केवळ धार्मिक नाही, तर वैज्ञानिक दृष्टिकोनातूनही महत्त्वाचा आहे. सूर्याच्या मकर राशीत प्रवेशामुळे पृथ्वीवरील तापमान वाढू लागते आणि शेतीसाठी पोषक वातावरण निर्माण होते. उत्तरायणामुळे ऊर्जा, उत्साह आणि नवीन चैतन्य निर्माण होते. सणातील सामाजिक संदेश मकर संक्रांती सण गोडवा, एकता आणि सामंजस्याचा संदेश देतो. तिळगुळ वाटून आपण वैर विसरण्याचा आणि नाती गोड करण्याचा प्रयत्न करतो. पतंगोत्सवातून आपण स्वातंत्र्य आणि आशेचा संदेश देतो. दानधर्म करण्याची परंपरा ही आपल्याला परोपकार शिकवते. नव्या उमेदीचा प्रारंभ मकर संक्रांती हा केवळ सण नाही, तर नव्या सुरुवातीचा प्रतीक आहे. उत्तरायणाची सुरूवात ही नवी स्वप्ने, उद्दिष्टे आणि आनंदाच्या दिशेने वाटचाल करण्याचा संकेत देते. हा सण आपल्याला निसर्गाशी जोडतो, सामाजिक बंध वाढवतो आणि जीवनाला सकारात्मक दिशा देतो. शेवटचे विचार मकर संक्रांती हा सण आपल्याला निसर्गाचा आदर करायला शिकवतो. तिळगुळाचे गोडवा आपल्याला नाती मजबूत करण्यासाठी प्रेरित करतो. या सणाच्या निमित्ताने आपण जुने वाद विसरून आनंदाने पुढे जाण्याचा संकल्प करूया. सर्वांना भावनगरीच्या वतीने मकर संक्रांतीच्या हार्दिक शुभेच्छा! तिळगुळ घ्या, गोड गोड बोला!
